Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçeklesevinçli bir düzen değildir. Haklar, toplum süresince insanların gerçekten nite davrandıklarını değil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak kucakin vardır. Adalet kıymeti zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene salmak, maşerî dirimın gerçekleşmesini çıkarmak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin karşısına akseptans edilmesi ve uyulması müstelzim, mutlak yakın kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle toplum süresince insanların seçenek ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her devran mümkündür. “İşte haklar, âdemoğlu davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir sistem, bir bütündür.” İnsan-âdemoğlu, âdemoğlu-huy ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru kucakin evrensel ilkelerle güvence altına allıkınmasıdır. Haklar, beşeriyet seviyesi kucakin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biraşkın düşün ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, toplum sözleşmesi, huy ve insanlar olarak tamlayan ufuklerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini çıkarmak için konulan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, tanrı ve kanunların bütünüdür. Daha geniş bir tanımıyla haklar, adalete yönelmiş maşerî yaşyalnız düzenidir. Haklar Lafız Demeı Haklar kelimesi Arabi “tanrı” kökünden gelir ve tanrı kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “tanrı” kelimesinin çoğcelil “beddua’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na bakarak haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” medlulı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk medlulında da kullanılır. Beceri Demeı Haklar dönemden döneme değiştiği kucakin hala doyurucu bir tanım konstrüksiyonlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok akseptans edilen tanımı ise: “Belirli bir zamanda mukannen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak haklar, kendi süresince omurga olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri bap düzlük kısmına Özel Haklar, zevat ile devlet yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna mukabele Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun serlıca ast dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku özge toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet tarafından güvenceye allıkınmış ve cebri yaptırımlara ehil olmasıdır. Haklar kuralları âdemoğlu davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kıymet kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle analog nitelikteki bilcümle durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar düzlükında yaptırım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek kucakin kullanılır. Haklar düzenini katkısızlamayı ve korumayı yalnızçlayan yaptırımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları kösteklemek kucakin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, mahpus ve tıkır cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, vurgun metres; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçakçılık cezaları kadar derece derece haklar dallarında derece derece yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek yahut siyasal ufukleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan haklar, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşerî bir yaşyalnız düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgın yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşerî dirimı düzenleyip insanların amerikan barış ve asayiş süresince bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Uygulama Yarar (Içtimai İhtiyaçların Mukabillanması) Hukukun kılgın amacını, maşerî gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile toplum süresince yaşayan insanların, birbirleri ile oluşturmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın konstrüksiyonsından kaynaklanan ihtiyaçlarını karşılamaya çallıkışır. Haklar bu fonksiyonu ile doğum, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir haklar düzeni dirimın omurga gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın tabii konstrüksiyonsına ve bundan gelecek mevrut ihtiyaçlarına birebir cereyan etmek zorundadır. Haklar önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de sınırlanmışdır; soylu erki ihtiyaçlara uymalı ve onları karşılamalıdır. 3. Adalet Haklar bu fonksiyonu ile mukannen bir düzenleme altına aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir denklik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak doğru kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük tanımıyla adalet, “bir denklik düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) cereyan etmek üzere iki derece derece anlamda kullanılır. Adalet gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet medlulında ferdî bir özelliği deyimler. özlük her devran haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni tevdi etmek uğrunda devamlı ve değişmez bir çaba gösterir. İşte bu seçenek ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet peritonı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilinti biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar düzlükında hukuki kıymet olarak nazire konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Maşer kucakindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini kucakaziz kurallar bilcümleü olarak haklar, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve tutmak durumunda bulunmuş olduğuna bakarak, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet peritonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm haklar sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir kıymet niteliğindeki adalettir. Haklar bir toplum düzenini kucakerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lüzumlu bulunan düzeni himaye etmek, gerekse onu değiştirmeyi meşrulaştırmak kucakin her devran adalete servurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta karşımıza müesses haklar düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim haklar medlulında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan haklar düzenlerinin namına birebir olup olmadığı açısından bir kıymet ve kıymetlendirme ölçüsü evet. Tekrar bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun hazırlamak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve negatif karşılıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon muvazene süresince olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Uygun olarak tüm haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşyalnız uyacak, hem de bu maşerî dirimın amerikan barış süresince sürebilmesi kucakin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çallıkışacaktır.
