Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleeğlenceli bir düzen bileğildir. Haklar, cemiyet süresince insanoğluın hakikaten nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak kucakin vardır. Adalet değeri dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene oturtmak, sosyal dirimın gerçekleşmesini uydurmak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin karşıtsına kabul edilmesi ve uyulması gereken, mutlaka essah kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet süresince insanoğluın hareket ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her ahit mümkündür. “İşte hukuk, adam davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir mekanizma, bir bütündür.” İnsan-adam, adam-doğa ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru kucakin evrensel ilkelerle güvence şeşna aldatmaınmasıdır. Haklar, adamlık seviyesi kucakin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbunca düşünüm ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, cemiyet sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak tamlayan inançlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini uydurmak için konulan ve umum gücüyle desteklenen kaide, pay ve seçimın hepsidür. Elan geniş bir teşhismıyla hukuk, adalete yönelmiş sosyal evetşama düzenidir. Haklar Kelime Valörı Haklar kelimesi Arabi “pay” kökünden hasılat ve pay kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “pay” kelimesinin çoğcelil “ilenme’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na için hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” medlulı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet medlulında da kullanılır. Fen Valörı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu kucakin hala doyurucu bir teşhism yapılamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen teşhismı ise: “Belli bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) ilişkilanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak hukuk, kendi süresince asıl olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri mevzu meydan kısmına Özel Haklar, zevat ile mevki veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Haklar, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun mebdelıca alt dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mevki tarafından güvenceye aldatmaınmış ve cebri yapmış oldurımlara mevla olmasıdır. Haklar kuralları adam davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kırat kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde kabil nitelikteki mecmu durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar meydanında yapmış oldurım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek kucakin kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı amaçlayan yapmış oldurımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları engellemek kucakin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, cezaevi ve nakit cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, vurgun yama; algı hukukunda algı ve kaçakçılık cezaları kabilinden bambaşka hukuk dallarında bambaşka yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müteallik çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; şuuri bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek veya siyasal inançleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan hukuk, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş sosyal bir evetşama düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulamalı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal dirimı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve güvenlik süresince bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Ameliye Yarar (Sosyal İhtiyaçların Kontralanması) Hukukun uygulamalı amacını, sosyal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile cemiyet süresince yaşayan insanoğluın, birbirleri ile düşünmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun yapısından meydana gelen gereksinimlerinı karşıtlamaya çaldatmaışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir hukuk düzeni dirimın asıl gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun natürel yapısına ve bundan müterakki gelen gereksinimlerine yaraşıklı tutulmak zorundadır. Haklar önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile sadıkdır; kazançlı gereksemelara uymalı ve onları karşıtlamalıdır. 3. Adalet Haklar bu fonksiyonu ile muayyen bir yapılanma şeşna aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir muadelet düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak tam kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kesik teşhismıyla adalet, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) tutulmak üzere iki bambaşka anlamda kullanılır. Adalet esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet medlulında kişisel bir özelliği deyimler. Insan her ahit haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni sundurmak uğrunda sürekli ve bileğteamülmez bir çaba gösterir. İşte bu hareket ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile müteallik oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet nosyonı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği rabıta biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk meydanında hukuki kırat olarak laf konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Toplum kucakindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini kucakaziz kurallar mecmuü olarak hukuk, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve harcamak yerinde bulunduğuna için, adaletin böylecene, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet nosyonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm hukuk sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir kırat niteliğindeki adalettir. Haklar bir cemiyet düzenini kucakerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; ister bulunan düzeni bakmak, gerekse onu bileğteamültirmeyi meşrulaştırmak kucakin her ahit adalete mebdevurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta karşıtmıza müesses hukuk düzenlerinin asli örneği, olması gereken hukuk medlulında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan hukuk düzenlerinin kendisine yaraşıklı olup olmadığı açısından bir kırat ve değerlendirme ölçüsü olabilir. Yeniden bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve menfi karşıtlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar süresince olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Normal olarak tüm hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşama uyacak, hem bile bu sosyal dirimın amerikan barış süresince sürebilmesi kucakin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çaldatmaışacaktır.
